Những bài thuốc lá xông Sa Pa không chỉ được khách du lịch truyền tai nhau, mà còn xuất hiện ở hội thảo về di sản do UNESCO tổ chức hồi tháng 3 năm ngoái. Tri thức dân gian được coi như một nguồn lực văn hóa có thể mang lại lợi ích kinh tế bền vững. Bản thân UNESCO trong quá trình hoạt động tại Việt Nam cũng có những dự án khuyến khích việc phát triển tri thức dân gian. Thế nhưng, tri thức dân gian - một trong 7 loại hình di sản văn hóa phi vật thể - đã hoàn toàn vắng bóng trong danh sách các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đợt 1.
|
|
“Có những tri thức thực sự hữu ích ở tầm quốc gia”, một tiến sĩ nhân học chia sẻ. Nhà nghiên cứu này đưa ví dụ, trận cháy rừng khủng khiếp ở một tỉnh miền núi phía bắc suốt mấy ngày không dập nổi đã phải thua “tri thức dân gian”. “Nước cứu hỏa xối vào liên tục mà lửa vẫn bùng lên. Cuối cùng cách chữa cháy của người Mông được áp dụng. Họ lấy thân cây chuối đập vào đám cháy. Tư thế đập, lựa gió đập thế nào cũng được bà con truyền đời. Cuối cùng lửa tàn”, ông nói.
Di sản ngữ văn dân gian cũng hoàn toàn vắng bóng trong đợt phong danh hiệu này. Di sản đó gồm: thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, truyện cười, ngụ ngôn, vè, sử thi, truyện thơ, ca dao, dân ca, thành ngữ, tục ngữ dân gian. Chính vì thế, hẳn những người yêu mến sự vui nhộn của bác Ba Phi sẽ cảm thấy tiếc nuối. Những bài vè bạn ruột với tuổi thơ cũng không được tôn vinh. “Nhưng thực sự điều tôi nuối tiếc nhất là sử thi Tây nguyên đã không thể có mặt trong danh sách này”, GS Ngô Đức Thịnh, Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia, thở dài. Bản thân ông đã nhiều năm gắn bó với việc sưu tập sử thi Tây nguyên khi còn là Viện trưởng Viện Văn hóa Việt Nam.
Trường hợp sử thi Tây nguyên vắng mặt được ông Thịnh phỏng đoán do thiếu kinh phí. Sau dự án sưu tầm, việc nghiên cứu cũng chưa đủ để có một hồ sơ tốt cho di sản quý giá này. Điều đó có lẽ cũng cần được quan tâm nhiều hơn.
Một ủy viên hội đồng xét duyệt danh sách di sản đợt này cho biết ông nhận thấy sự thiếu vắng hồ sơ mới của các tỉnh thành lớn như Hà Nội, TP.HCM. Những địa phương trên đều chỉ mang các di sản cũ từng được vinh danh tham gia xét duyệt. Hà Nội vẫn tiếp tục ca trù và hội Gióng. TP.HCM chỉ gửi đờn ca tài tử đến. “Thực sự tôi chưa thấy sự tích cực của các địa phương trong vinh danh di sản. Nó phần nào thể hiện ý thức di sản”, ông nói.
Một ý kiến khác lại cho rằng việc các địa phương có ít hồ sơ, hoặc hồ sơ chất lượng kém bắt nguồn từ quan hệ lỏng lẻo của địa phương với các nhà nghiên cứu. “Chẳng hạn, nếu muốn tôn vinh Trường Lũy, ngoài tư liệu của Viện Khảo cổ học còn cần kết hợp rất nhiều với kho tư liệu của Viện Viễn đông Bác cổ Pháp. Do đó, nếu không có thói quen tham vấn khoa học, địa phương khó lòng có bộ hồ sơ tốt”, ý kiến này cho biết. Đáng lo nhất, thiếu thói quen tham vấn khoa học lại cảnh báo điều lớn hơn - liệu di sản có được bảo vệ đúng cách tại địa phương?
|
33 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đợt 1 Loại hình Nghệ thuật trình diễn dân gian gồm 11 di sản: Nhã nhạc - m nhạc cung đình Việt Nam; Không gian văn hóa cồng chiêng Tây nguyên; Dân ca quan họ Bắc Ninh; Hát ca trù; Hát xoan ở Phú Thọ; Đờn ca tài tử Nam bộ; Dân ca Cao Lan; Dân ca Sán Chí; Dân ca ví, giặm xứ Nghệ; Võ cổ truyền Bình Định; Múa rối nước. Loại hình Lễ hội truyền thống gồm 12 di sản: Hội Gióng đền Phù Đổng và đền Sóc; Lễ hội Yên Thế; Lễ hội Thổ Hà; Lễ hội nhảy lửa của người Pà Thẻn; Lễ hội Côn Sơn; Lễ hội Kiếp Bạc; Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn; Lễ hội cầu ngư ở Khánh Hòa; Lễ hội Gầu tào; Lễ hội Kỳ yên ở đình Gia Lộc; Lễ hội Tháp Bà (Ponagar) Nha Trang; Lễ hội Lồng tông của người Tày. Loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng gồm 7 di sản: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ; Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô; Nghi lễ cấp sắc của người Dao; Lễ cúng thần rừng của người Pu Péo; Lễ bỏ mả của người Raglai; Nghi lễ chầu văn của người Việt; Nghi lễ then của người Tày. Loại hình Tiếng nói, chữ viết có 1 di sản gồm: Chữ Nôm của người Dao. Loại hình Nghề thủ công truyền thống gồm: Tranh dân gian Đông Hồ; Nghề làm gốm của người Chăm. |
Trinh Nguyễn
>> Sẽ trình UNESCO công nhận dân ca xứ Nghệ là di sản văn hóa
>> Nguy cơ “di sản hóa” văn hóa
>> Trao giải cuộc thi ảnh Di sản Việt Nam
>> Bảo tàng làm du lịch di sản
>> Triển lãm cuộc thi ảnh Di sản Việt Nam
>> Giáo dục di sản ở Văn Miếu
Bình luận