>> Tinh hoa cổ vật Phật Giáo: Bảo vật hạ sơn sau gần 200 năm
>> Tinh hoa cổ vật Phật giáo
>> Triển lãm ‘Tinh hoa cổ vật Phật giáo’
Chuông có đầy đủ lai lịch, xuất xứ nhưng lại được biết đến từ chính những câu chuyện truyền khẩu dân gian.
Phải lần thứ 3 tìm đến chùa, người viết mới có duyên tiếp cận với chiếc chuông cổ chùa Đà Sơn, và được đích thân thầy trụ trì chùa là đại đức Thích Pháp Đạo tỉ mẩn “đọc” cho nghe từng thông điệp trên chiếc chuông.
Dấu cũ
Từ dòng văn khắc chữ Hán trên thân chuông “Cảnh Hưng thập lục niên, đông quý nguyệt cốc nhật chú”, nên chuông chùa Đà Sơn được đúc vào cuối năm Cảnh Hưng thứ 16 (1755). Và xuất xứ của chiếc chuông là “Đại Việt quốc, Quảng Nam xứ, Thăng Hoa phủ, Lễ Dương huyện, Đà Sơn xã, toàn tựu Tây Linh tự”.
Không chỉ vậy, dòng minh văn Hán tự cũng thể hiện rõ: “Chuông do bổn đạo toàn xã và chư thiện nam tín nữ thập phương đàn việt, cô nhi quả phụ hiến cúng…”.
|
|
Có thể thấy văn tự khắc trên thân chuông là di sản Hán - Nôm quý giá, ẩn chứa những cứ liệu lịch sử quan trọng. Bên cạnh đó, cấu trúc, hình dáng chuông với những họa tiết, hoa văn độc đáo cũng đặc biệt hấp dẫn những nhà nghiên cứu.
Chuông có tạo hình khá đặc biệt và hơi không cân đối, chiều cao hơn 1,2 m, nhưng đường kính miệng chuông chỉ rộng khoảng 0,6 m, quai chuông cao 0,3 m. Theo các nhà nghiên cứu, hình dáng này có sự giao thoa giữa hai nền văn hóa Việt - Chăm.
Thêm một chi tiết nữa tạo nên sự khác biệt và nét độc đáo của chuông cổ chùa Đà Sơn, đó là số núm trên chuông gấp đôi chuông bình thường. Thông thường, chuông có 4 núm tương ứng với 4 mặt đông - tây - nam - bắc, ghi 4 mùa xuân - hạ - thu - đông, với mục đích xoay chuyển vị trí sau mỗi mùa (3 tháng) để bảo vệ chuông không bị hỏng và âm thanh được đều. Nhưng chuông cổ này thon dài và có đến 8 núm, mỗi núm có những thanh âm vang vọng khác nhau. Theo tìm hiểu của đại đức Thích Pháp Đạo thì chi tiết này thể hiện sự giao thoa văn hóa Chăm - Việt trong nghệ thuật đúc chuông, bởi nền văn hóa Chăm rất trọng thanh âm và nhạc khí. Ngoài 4 vị trí (4 mùa), chuông Đà Sơn còn có 4 núm ở 4 vị trí lệch chuẩn, góp phần tạo nên sự ngân vang, lúc khoan, lúc nhặt ở từng vị trí tác động khác nhau.
Hình dáng của quai chuông cũng có sự dị biệt. Quai chuông thông thường trổ hình rồng, nhưng quai chuông chùa Đà Sơn có hình con bồ lao 2 đầu, 4 chân bám vào chuông, mặt ngoảnh về hai hướng, miệng ngậm ngọc. Theo thuyết dân gian thì rồng có 9 con, và bồ lao là con thứ ba của rồng, là linh vật thích âm thanh lớn, tiếng kêu của nó rất to, vang rất xa, thường được đúc trên quai chuông với mong muốn chiếc chuông được đúc có âm thanh vang vọng. Giải thích hình tượng này, đại đức Thích Pháp Đạo cũng luận về tích con cá kình cắn vào chân con bồ lao, bồ lao đau quá kêu lên oang oang: “Kình ngư nhất kích, bồ lao đại hống”.
|
Trên thân chuông còn khắc rõ: “Hồng chung trọng tứ bách ngũ thập cân”, nghĩa là chuông nặng 450 cân (tương đương 200 kg).
Tích xưa
Nhưng với chiếc chuông cổ chùa Đà Sơn, dung mạo, thân thế tường tận chừng nào thì thời khắc hiện diện ở vùng đất này càng mông lung, mờ mịt chừng ấy. Có chăng chỉ là những câu chuyện truyền khẩu hàng trăm năm qua giữa chốn dân gian.
Ở làng Đà Sơn, từ già đến trẻ, ai ai cũng nằm lòng câu chuyện về một cụ bà đi mò ốc ở Vũng Điền, nơi giáp ranh giữa làng Khánh Sơn và Đà Sơn (có dị bản cho là ở khe Mương Nhàn), bỗng phát hiện một vật lạ ẩn dưới lớp bùn lầy. Dân đào lên, thì ra là một quả chuông lớn. Vị trí đào giáp ranh 2 làng nên làng nào cũng muốn sở hữu chuông. Mỗi làng cử 8 tráng đinh khỏe mạnh khiêng chuông nhưng chỉ có trai làng Đà Sơn là di chuyển được. Người làng nghĩ đây là bảo vật trời ban cho làng, nên thiết lễ giữa thinh không, nguyện nếu thỉnh được chuông về sẽ lập chùa thờ phụng. Khiêng đến vị trí chùa hiện tại thì dây đứt, chuông hạ thổ. Chùa được lập nên cũng từ đó.
Còn trong các cứ liệu lịch sử, chuông được đúc không lâu thì đến thời Tây Sơn, quan quân truy thu đồng để đúc súng đạn nên người dân thời bấy giờ đã phải chôn để bảo vệ chuông quý. Và việc “chôn chuông” cũng lặp lại ở giai đoạn thực dân Pháp đánh chiếm Đà Nẵng.
Trong các tích cũ được truyền khẩu thì oai linh của chuông Đà Sơn còn được nhắc đến trong một câu chuyện có liên quan đến vua Minh Mạng khi vua ngự giá dưới chân núi Bạch Mã. Tiếng chuông chùa đã kinh động thánh giá nên vua ra lệnh cho dân làng phải giảm bớt độ vang của chuông. Xung quanh chi tiết này vốn có nhiều ước đoán, nhưng thuyết phục nhất có lẽ là phát hiện của đại đức Thích Pháp Đạo về mảnh đồng hình hoa thị được các nghệ nhân thời bấy giờ đính trên lỗ định âm (nóc chuông) để giảm bớt độ vang.
Năm 1960, chùa được xây dựng lại và chuông lại được người dân đào lên để thờ tự. Nhưng rồi thiên tai, nhân họa, chiếc chuông tiếp tục được di dời qua nhiều nơi trên đất Đà Sơn. Đến năm 1993, chùa Đà Sơn được xây dựng lại khang trang thì chiếc chuông cổ mới chính thức an vị tại chùa Đà Sơn.
An Dy
>> Tinh hoa cổ vật Phật Giáo: Bảo vật hạ sơn sau gần 200 năm
>> Tinh hoa cổ vật Phật giáo
>> Triển lãm ‘Tinh hoa cổ vật Phật giáo’
Bình luận