Ăn uống mùa hạ

Mùa có dương khí vượng nhất

Mùa hạ là mùa có dương khí vượng nhất trong năm, thời tiết nóng bức và ẩm thấp, là thời điểm mà quá trình trao đổi chất trong cơ thể con người diễn ra mạnh mẽ, dương khí phát ra ngoài, âm khí tiềm phục ở trong. Các lỗ chân lông giãn rộng, mồ hôi tiết ra nhiều để điều hòa thân nhiệt, nhưng cũng vì thế mà tà khí dễ xâm nhập vào trong cơ thể. Hệ thống mao mạch ngoại vi cũng giãn ra, khí huyết lưu thông nhanh và mạnh hơn. Công năng của tỳ vị có xu hướng suy giảm vì nóng bức uống nhiều làm cho dịch vị bị pha loãng, quá trình tiêu hóa và hấp thu thức ăn dễ bị rối loạn.

Tiết trời mùa hạ nóng ẩm cũng là điều kiện thuận lợi cho các vi sinh vật phát triển mạnh (Đông y gọi là tà khí) khiến cho thực phẩm dễ bị ôi thiu, biến chất càng làm cho nguy cơ ngộ độc thức ăn tăng cao.

Đông y cho rằng, thử (nắng nóng) là chủ khí mùa hạ, là dương tà, tính thăng tán dễ làm hao tổn khí và tân dịch của cơ thể. Thử tà xâm nhập vào cơ thể làm ra nhiều mồ hôi, làm tổn thương tân dịch (biểu hiện ra bên ngoài bằng các triệu chứng như: mệt lả, khó thở, có khi đột nhiên ngã lăn bất tỉnh vì say nắng, nếu không kịp thời bù đắp có thể làm hao tổn nguyên khí, hơn nữa, thử thường kiêm với thấp (độ ẩm), thấp là âm tà dễ làm tổn thương dương khí. Đặc điểm của thấp tà là nặng trệ, kết dính, dễ gây thương tổn tỳ dương (biểu hiện trên lâm sàng bằng các triệu chứng như chân tay tê mỏi, cơ thể, đầu nặng như đeo đá, không muốn ăn, hay đầy bụng, dễ đi lỏng, thậm chí có thể phù nhẹ hai chân)...

Dinh dưỡng mùa hạ

Vì những điều phân tích trên, mùa hạ nên ăn những thức ăn thanh đạm, hạn chế đồ béo ngậy, chiên xào, ăn sống, lạnh, rượu... để giảm bớt gánh nặng cho tỳ vị. Trong mùa hạ, Đông y khuyên nên chú trọng dùng nhiều đồ ăn thức uống có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, lợi niệu trừ thấp như: dưa hấu, mướp đắng, dưa chuột, bí đao, đậu xanh, đậu đen, cháo ngũ đậu, cháo ý dĩ, cháo đậu xanh, cháo biển đậu, cháo lá sen, trà nhân trần, trà hoa cúc, trà nụ, trà atiso, trà khổ qua... Những ngày quá nóng bức có thể dùng một chút nước ướp lạnh hoặc nước đá để giúp cơ thể giải nhiệt, nhưng không được dùng nhiều để tránh làm thương tổn tỳ vị tạo điều kiện cho thấp tà gây bệnh bên trong. Khi mồ hôi ra nhiều phải chú ý bổ sung đủ lượng nước đã mất bằng đường ăn uống.

Nên chú ý dùng thêm các đồ ăn thức uống có vị chua ngọt, cay thơm để nhằm mục đích khai vị. Để bảo vệ nguyên khí cổ nhân khuyên "Bảy mươi hai ngày mùa hạ nên bớt vị đắng, tăng vị cay để dưỡng phế khí".    

Sau cùng, trong vấn đề dưỡng sinh ăn uống mùa hạ, Đông y còn có một quan điểm hết sức độc đáo, đó là "hạ dưỡng dương". Mùa hạ nóng nực tuy phải dùng nhiều đồ ăn thức uống có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, nhưng vẫn cần lấy ôn ấm làm chính để trợ giúp khí dương. Bởi vì, các nhà dưỡng sinh Đông y cho rằng, mùa hạ tuy dương khí vượng thịnh bên ngoài, nhưng khí âm lại tiềm ẩn bên trong cơ thể, nếu không biết giữ gìn dương khí trong mùa hạ thì đến mùa đông dễ mắc nhiều thứ bệnh.

Thạc sĩ  Hoàng Khánh Toàn