Dưới những tán rừng thâm u ở xã Dân Hóa, H.Minh Hóa, tộc người Khùa nơi đây vẫn còn giữ được truyền thống buộc chỉ cổ tay (rít chọo aty) vào dịp tết để chúc phúc cho con cháu và bố mẹ sống lâu trăm tuổi.
Mỹ tục
Cùng với sự huyền ảo của dãy Giăng Màn và dòng nước mát ngọt nơi đầu nguồn sông Gianh, nhiều câu chuyện xoay quanh lễ buộc chỉ cổ tay của người Khùa đã làm cho người nghe mãn nguyện, đắm chìm trong bể văn hóa của một tộc người ở miền thâm sơn.
Người Khùa không ăn tết Nguyên đán như ở miền xuôi mà lại tổ chức lễ buộc chỉ cổ tay và được xem như tết của dòng tộc. Theo Phòng Văn hóa -Thông tin huyện, hằng năm vào dịp tháng giêng, tháng hai khi tiết trời sang xuân, cây cối đâm chồi nảy lộc, các dòng tộc của đồng bào Khùa sinh sống ở các bản làng vùng cao Dân Hóa lại tưng bừng tổ chức lễ rít chọo aty. Lễ thường được tổ chức theo các dòng tộc mỗi năm một lần gọi là lễ tiểu, còn 3 năm một lần gọi là lễ đại. Mỹ tục này là để mời thần rừng, vong linh cội nguồn về với con cháu, để cầu chúc yên bình, cho tình bền chặt, có sức khỏe, mùa màng bội thu và nhiều may mắn trong cuộc sống thường ngày.
|
|
Chúng tôi vào ngôi nhà sàn cổ xưa ở bản Y Leng hỏi tìm vợ chồng ông Hồ Kết và bà Hồ Thị Pheng, một trong những cao niên trong vùng. Ông Hồ Kết năm nay đã trải gần 100 mùa rẫy, thời niên thiếu ông đã được nghe bố và ông nội kể về gốc tích của lễ buộc chỉ cổ tay. Ông kể, để tổ chức lễ tiểu thì trong mâm lễ sẽ có xôi nếp, và một con gà; tổ chức lễ đại có thêm một thủ lợn, xung quanh cắm 10 cây đăng nhỏ được làm bằng sáp ong rừng (đồng bào thường gọi là tiên). Trên mâm xôi có 4 lá trầu kết thành hình chóp nón (gọi là xộp pa lu), chính giữa cắm một cây đăng cái cao khoảng 40 cm và xung quanh đặt các sản vật được trồng trên nương rẫy. Phía dưới mâm lễ chính, sẽ có hai chiếc khay, một chiếc đựng các lễ vật gồm 3 nén bạc, 2 tấm vải pha khen (vải kẻ ca rô màu tím dùng may váy cho đàn ông), 2 tấm vải pha xa loong (vải sọc đen trắng dùng may váy cho phụ nữ) và chỉ cuộn bằng sợi thô tự dệt. Chiếc khay thứ hai gọi là khăn, dùng để đựng các lễ vật cho thầy cúng (gọi là a loong ra viaay), gồm 1 quả trứng gà luộc, 2 chiếc bánh nếp hình chóp nhọn, 1 cuộn chỉ buộc, 4 cây đăng và một ché rượu cần. Lễ cúng được tiến hành trong thời gian khoảng 40 phút. Trước khi làm lễ, ngay từ buổi sáng, khi những giọt sương còn đọng lại trên những tán lá rừng, ông chủ tộc đã chuẩn bị một mâm xôi, gà tế thổ thần đất đai, thần rừng và tổ tiên. Trong lễ rít chọo aty sẽ có một người khách mời ngoài dòng tộc (a nha rít) để điều hành.
Người Khùa thường cho rằng trên các bộ phận cơ thể đều có những phần hồn riêng hòa quyện với đất trời, với thế giới tâm linh. Sau những lời cầu khấn của thầy cúng là đến nghi lễ buộc chỉ cổ tay cho những thành viên trong dòng tộc. Trước hết thầy cúng sẽ buộc chỉ cho vợ chồng ông trưởng tộc và dùng 1 chiếc bánh nhúng một đầu vào ly rượu rồi chấm vào lòng bàn tay của ông bà trưởng tộc, sau đó lấy cuộn chỉ se buộc vào tay từng người như những lá bùa hộ mệnh.
Say đắm phần hội
Trên ngôi nhà sàn hôm ấy, bà Hồ Thị Pheng trong trang phục truyền thống của người Khùa thỉnh thoảng lại góp chuyện với chúng tôi về lễ buộc chỉ cổ tay cũng là cách thể hiện tình cảm của cha mẹ đối với con cái như thể “ăn hết thức cay, uống hết nước đắng, ăn cơm muối trắng, chân đi không bén đất”, hay thể hiện tình yêu nam nữ, tình chồng vợ đầm ấm có thủy, có chung.
|
|
Sau phần nghi lễ của thầy cúng, ông “a nha rít” sẽ điều hành mọi người tham gia cuộc thi uống rượu cần. Hai ché rượu cần mang ra giữa nhà sàn, nước chế rượu được đong bằng sừng trâu trong vắt và tinh khiết lấy từ các khe nhỏ chảy ra từ lòng núi cao. Lúc đó tất cả mọi người đều chếnh choáng hòa quyện với thiên nhiên, đất trời bên điệu kèn lá say đắm lòng người. Ông Hồ Huôn, ở bản Ta Leng, xã Dân Hóa tâm sự, năm nay tròn 50 tuổi, từ thời thơ ấu đã được nghe bố mẹ kể về lễ buộc chỉ cổ tay của người Khùa, cuộc sống vất vả “mùa nào áo ấy” nhưng phong tục này vẫn được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Con chữ có thể bay theo từng mùa rẫy nhưng các nghi lễ thực hiện rít chọo aty trong dịp năm mới đã được khắc sâu trong tiềm thức của mỗi người Khùa trên vùng cao Dân Hóa. Không chỉ buộc chỉ cổ tay cho những người trong họ tộc, khi khách đường xa đến viếng thăm, cùng với chủ nhà tâm đầu ý hợp thường được gia chủ buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em. Chỉ buộc cổ tay thường được chủ nhà se lại bằng các màu đen, trắng và đỏ trang trọng buộc vào cổ tay khách.
Con đường 12A đã hoàn thành như sợi chỉ uốn lượn quanh các triền núi nối liền với nước bạn Lào sang đến vùng đông bắc Thái Lan trong quá trình hội nhập phát triển. Những tầng văn hóa đặc sắc của người Khùa ở xã Dân Hóa, Trọng Hóa sẽ lan tỏa, được nhiều khách đường xa biết đến.
Trương Quang Nam - Minh Văn
Bình luận (0)