Chuyện lộn tiếng sai âm

Nhiều người không hiểu “bọ” là lối phát âm trại đi của tiếng bố, cứ tưởng là dòi bọ. Thời chiến tranh, bộ đội miền Bắc trước khi vào Nam ra Bắc đều trú quân khá lâu ở Quảng Bình, chủ yếu là ở nhà dân. Một hôm ông bố mới hỏi các chú bộ đội, nói ngoài Bắc gọi bọ mạ bằng chi. Mấy anh bộ đội tưởng hỏi “bọ” là gì, cứ thật thà nói dạ bọ là dòi. Bố mới vui vẻ vỗ vai các chú, nói khi mô các chú ra nhà, cho bọ gửi lời thăm mấy dòi nhé.

Tiếng Quảng Bình nặng lại méo, âm có dấu ngã nói ra có dấu nặng, ví dụ bão thì nói ra bạo, lại quá nhiều phương ngữ, thành thử dân Bắc dân Nam nghe như vịt nghe sấm. Một hôm các chú bộ đội chào “bọ mạ” để hành quân, “bọ mạ” mới hốt hoảng giữ lấy tay, nói khoan đi đã mấy chú ơi, bạo sắp vô rồi. Mấy chú bộ đội ngơ ra, nói Bạo là thằng nào mà bố mẹ sợ thế nhỉ. Hỏi ra mới biết bão sắp vào.

Ảnh: Trần Quang

Dân bọ  gọi trên là côi, trên cao gọi là côi cao, cấp trên gọi là cấp côi. Dây gọi là chạc, dây gì cũng gọi là chạc, kể cả dây điện thoại, gọi là chạc nói. Bây giờ thì chẳng ai lạ gì cái điện thoại chứ ngày xưa ở thôn quê ít ai biết điện thoại méo tròn thế nào. Nhà ông mệ Mẹt Vị trước nhà mình là nhà ngói ba gian rộng rãi, thường được đại đội trưởng, tiểu đoàn trưởng chọn trú ở đó. Trong nhà có mắc điện thoại. Thủ trưởng có khác, nói năng rất oách. Mỗi khi có chuông réo đều nhấc máy, nói a lô… ai ở đầu dây. Mình còn nhỏ không hiểu tại sao lại có người lại ở được trên đầu dây bé tí tẹo thế kia, hi hi, ngu thế không biết. Thèm sờ vào điện thoại chết được nhưng không dám. Các chú bộ đội đã đe rồi, nói đừng động vào điện thoại nghe chưa, điện giật chết. Mình chả sợ nhưng mệ Mẹt Vị thì sợ lắm. Một hôm các chú đi vắng, có chuông điện thoại, mệ rón rén đi tới. Mệ không dám cầm ống nghe, sợ điện giật, chỉ cúi xuống gần điện thoại, nói các chú đi khỏi cả rồi. Điện thoại vẫn cứ réo, mệ lại nói các chú đi khỏi cả rồi, điện thoại vẫn cứ réo, mệ hét lên, nói các chú đi khỏi cả rồi, điếc hả! Anh Sơn học lớp mười từ ngoài sân chạy vào cầm lấy ống nghe, lên giọng người lớn rất oách, nói ai ở côi chạc đó (ý nói ai ở trên đầu dây). Người đầu dây hỏi cái gì, anh Sơn lại nói ai ở côi chạc. Người hỏi cái gì, người nói ai ở côi chạc cứ thế hơn chục phút thì còi báo động của bộ đội réo vang, các đơn vị tập trung kiểm tra binh khí. Té ra chú bộ đội nghe nhầm, tưởng dân báo có ai đó phá đạn súng cối. Hi hi.

Mình ra Bắc vào Nam thường không gặp trắc trở gì lớn, ở đâu cũng có người yêu thương đùm bọc, ngoại trừ tiếng bọ của mình quả thật rất gian lao để nói cho người ta hiểu. Mình nói tiếng bọ ở Hà Nội mười người thì có một  đôi người không hiểu, vào Sài Gòn mười người không hiểu cả chục. Vào quán giải khát hỏi mua gói thuốc lá, nói cho gói Esse chị ơi, bà chủ quán xởi lởi, nói dạ, chú có uống đường không chú.

Mình kể chuyện này cho Đỗ Trung Quân, anh cười khe khe khe, nói ai bảo tiếng miền Trung của ông nhiêu khê. Thi hoa hậu quý bà, ban tổ chức công bố một quý bà người Huế cân nặng 47 cân. Quý bà chỉ nặng có 46 cân mới đứng lên thắc mắc, nói báo cáo ban tổ chức lộn của em một ký. Trưởng ban tổ chức nghe vần ộn ra vần ồn mới đứng lên giải thích, nói ban tổ chức chỉ cân tổng thể chứ không cân từng bộ phận.

Chuyện nói lộn âm nghe lộn tiếng tôi nghe cũng đã nhiều. Có sống ở miền Nam mới biết dân trong này nói lộn âm vận lia xia. Hôm tôi đi taxi, nói cho chú về đường Vũ Huy Tấn. Thằng cu tài xế nói làm gì có đường Vũ Huy Tấn chú, Vũ Huy Tánh chớ. Mình nói tấn là 10 tạ, là 1.000 kg ấy. Thằng cu tài xế kêu to, nói 1.000 kg là một tánh đó chú. Mình chỉ biết nhăn răng cười, chẳng biết nói sao. Ông Đỗ Trung Quân lại kể chuyện, nói dân miền Tây hay nói lộn vần im ra vần iêm. Một cô đến phường làm giấy khai sinh cho con. Phường hỏi cha nó tên chi, cô này nói dạ tên Chim. Phường nói chim có ê không (ý nói vần im hay vần iêm), cô này thật thà nói dạ lúc đầu cũng hơi ê ê, sau rồi ngon trớt.

Thế cũng chưa hay bằng việc gọi taxi, đến khổ. Gọi về hãng taxi, nói cho một xe về tám tám Lê Lợi, cô tổng đài nói dạ chú gọi lộn rồi chú. Mình nói đây có phải hãng taxi không, cô này nói phải. Mình nói thế thì tôi gọi đúng rồi. Cô này nói tại chú nói cho một taxi chầm chậm lấy lời, con tưởng chú muốn mua taxi trả chậm. Có hôm ông Huy Đức gọi điện bảo mình đến uống cà phê, mình lên taxi, nói cho đến số 5 Hàn Thuyên. Ông taxi nói Sài Gòn không có phố Háng Tiên chú ơi. Mình nói khổ quá, háng người thường tôi chẳng dám chui vào, nói gì đến háng tiên. Ông taxi thật thà nói dạ con nói thiệt mà, chú muốn con chở đi tìm háng người thường dễ không à, còn háng tiên thì con chịu. Mình trêu ông taxi, nói ngu ngu. Ông này nhăn răng cười. Đến khi mình nói ngâu ngâu ông này mới chịu hiểu cho, hi hi.

Chẳng nói đâu xa, tưởng rằng tượng Phật nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp (Hà Nội) thì ai cũng biết, hóa ra vẫn có người nhầm là tượng nghìn mắt nghìn tai. Dân Nam nói nghe âm ay ra âm ai, thế nên mới nhầm. Đã nhầm lại còn cãi rất có lý, nói: “Phật bà có nghìn mắt để soi xét thiên hạ, nghìn tai để nghe thấu ý muôn dân rồi chỉ bảo con người làm việc thiện, giữ gìn cỏ cây muôn loài trường tồn. Sao lại nói nghìn tay?”. Hi hi cái lý ấy thì đến Phật cũng chào thua.

Lại nhớ chuyện xưa. Hồi chiến tranh dân Quảng Bình nhiều nhà không có hố xí, khi cần thì nhảy ra bãi cát sau nhà. Các chú bộ đội mới vào, nhiều khi đau bụng không biết chạy đi đâu. Một hôm đang bữa cơm, ông bố thấy chú bộ đội chui vào cái lậm để cuối vườn. Cái lậm được làm giống cái hầm vuông nổi, dùng để đựng lúa khoai, tránh bom đạn, chắc chú bộ đội không biết, tưởng cái hố xí. Ông bố thấy thế, cầm bát cơm lật đật chạy ra, nói răng ẻ đó chú? Chú bộ đội chẳng hiểu gì, tưởng là ông mời vào ăn cơm, bèn nói vâng, bố cứ xơi! Ông bố đi vào mâm hỏi con xơi là cái chi, chúng nó bảo xơi là ăn. Ông bố tức lắm, thả cái bát hầm hầm chạy ra cái lậm, nói răng chú ẻ lại mời tui xơi? Chú bộ đội vui vẻ xách quần đứng dậy, nói bọ cứ ăn đi mà, con đã có cơm bộ đội. He he.

Nguyễn Quang Lập