Ở lại dựng Điện Biên - Kỳ 3: Biến từ không thành có

Trồng, cấy từ… sách

Khi quay lại Điện Biên, ông Khả là thượng sĩ - tiểu đội trưởng (thuộc Đại đội 628, Tiểu đoàn 790, Trung đoàn 176, Sư đoàn 316) nên thường xuyên được… đi học.

Ông kể ban tham mưu chuyển thành ban kế hoạch và chỉ đạo chung chung là "phải gieo lúa, trồng cây, chăn nuôi". Chỉ huy các đội đề nghị cán bộ xuống hướng dẫn kỹ thuật để anh em học tập, nhưng không có. Xin tài liệu hướng dẫn, nông trường cũng không có, phải cử người về tận Hà Nội cầu cứu. May mắn là thời điểm ấy mới thành lập Học viện Nông Lâm (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam) và giáo sư Bùi Huy Đáp (khi ấy là Phó giám đốc Học viện) vừa in một số cuốn sách liên quan đến nông nghiệp, nên lãnh đạo nông trường phải bằng mọi cách tìm gặp, xin được mấy cuốn như Hoa màu lương thực (in năm 1957), Cây ăn quả nhiệt đới (1960) và nhất là cuốn Cây lúa miền Bắc (1962)… mang về đánh máy, viết tay và chuyển xuống các đội để làm "Cẩm nang kỹ thuật sản xuất".

Tư liệu

Ông Nguyễn Mạnh Hùng (nguyên Phó giám đốc nông trường) nhớ lại: "Tôi đề nghị tổ chức hội nghị cố nông để bàn cách trồng lúa. Hóa ra chẳng ông nào biết làm. Hỏi thì ai cũng trả lời: toàn đi làm thuê cho địa chủ, có ruộng đâu mà biết cách trồng cấy trọn vẹn?". Ông Hùng kể: "Lại mang sách của ông Bùi Huy Đáp ra xem. Ông ấy viết 1 sào Thái Lan là thế này, sào Nhật Bản là thế kia. Mình cứ áng chừng, lấy trung bình tính ra cần khoảng 50 tấn lúa giống cho cả cánh đồng Mường Thanh".

"Muốn làm lúa nước như dưới xuôi thì phải ngâm giống. Muốn ngâm thì phải có sọt. Lại kêu gọi bộ đội lên rừng lấy tre và phân công cả tiểu đoàn bộ binh ngồi đan sọt. Anh này hướng dẫn anh kia, nên chậm cả tháng so với quy định. Cấy xong thì lại vắt óc nghĩ ra cách tưới lúa. Nước từ sông Nậm Rốm được đưa vào. Lẽ ra phải đắp thành mương, nhưng không có kinh nghiệm, chỉ vun đất thành rãnh, đến khi nước lên vỡ sạch, ruộng ngập hết", ông Hùng nhớ lại.

Sau những ngày bỡ ngỡ, các nông trường viên tìm mọi cách trồng cây ăn quả và nuôi gia súc, gia cầm. Đầu tiên là đi học kinh nghiệm từ những nông trường bạn. Học đủ cả, từ làm dao quắm, lấy mẫu đưa về thành lập xưởng tiểu tu, vừa sửa chữa ô tô máy kéo, vừa rèn dao, dụng cụ cho các đơn vị.

Một số anh em tranh thủ về quê, vừa học hỏi vừa mang cây con đặc sản lên trồng. Điển hình như ông Nguyễn Mạnh Hùng về quê Thái Bình, tìm đến làng La Vân (xã Quỳnh Hồng, H.Quỳnh Phụ) năn nỉ xin cho được bí quyết và giống bèo hoa dâu, mang lên Điện Biên thả vào ruộng, làm phân bón hữu cơ, tạo dinh dưỡng cho cây lúa.

Thắng Nguyễn

"Thấy trên Mường Pồn (H.Điện Biên) có giống cam ngọt thơm, nhiều nước, cán bộ nông trường đi bộ cả ngày lên xin giống. Mang về mới té ngửa là không ai biết trồng. May là có ông Ân (nguyên Phó tham mưu trưởng Trung đoàn 176) quê ở vùng cam Bố Hạ (Bắc Giang). Chỉ huy phải yêu cầu ông ấy xuống từng đội giảng giải và hướng dẫn cách chiết cây cam", ông Nguyễn Văn Khả cười và nhớ lại: "Hồi ấy ai cũng phải tăng gia, kể cả chỉ huy. Mỗi người phải trồng từ 5 - 10 cây ăn quả. Nếu kiểm tra không đạt thì sẽ bị phê bình. Lợn giống thì chở dưới xuôi lên. Bò nuôi tập trung ở Mường Phăng. Năm 1962, nhân dân Mông Cổ tặng nông trường 50 con ngựa, nhưng chỉ nuôi một thời gian thì số ngựa này chết dần chết mòn. Nguyên nhân là không hợp thổ nhưỡng và nông trường viên không biết nuôi".

Hạt gạo Điện Biên

Sau 3 năm đầu, nông trường đã khai hoang được 1.108 ha đất, trồng được 38 ha cà phê, 830 ha cây lương thực và phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm, đáp ứng nhu cầu lương thực tại chỗ cho bộ đội, công nhân viên nông trường. "Vụ gặt đầu, anh em được ăn cơm tẻ thoải mái, tuy rằng thức ăn chỉ có mắm ruốc, nhưng anh nào cũng rưng rưng nước mắt, vì thoát… cơm nếp nát", ông Khả hồi tưởng.

Giai đoạn 1965 - 1969, Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc. Tại Điện Biên Phủ, các đội của nông trường bị máy bay Mỹ đánh phá liên tục, khiến 13 cán bộ, công nhân hy sinh, nhiều tài sản bị phá hủy, gây thiệt hại nghiêm trọng. Trong giai đoạn ác liệt đó, nhiều cán bộ, công nhân nông trường đốt đuốc sản xuất ban đêm cho kịp thời vụ. Nông trường đã lai tạo thành công giống lúa Điện Biên 1, Điện Biên 2 - là những giống lúa có năng suất, chất lượng cao, đảm bảo giống tại chỗ cho nông trường, hỗ trợ đồng bào địa phương sản xuất và gửi tặng đất nước Cuba anh em.

"Từ lau lách hoang vu, ngổn ngang vết tích chiến tranh đến cánh đồng Mường Thanh mênh mông thuận lợi cho canh tác lúa nước hôm nay, là quá trình đi từ không đến có và đánh đổi bằng bao công sức, sự hy sinh của nhiều thế hệ cán bộ, công nhân nông trường", ông Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định. (còn tiếp)