Hậu quả của “bẫy” thầu giá thấp

Dự án Vệ sinh môi trường TP.HCM (lưu vực NL-TN) có phạm vi ảnh hưởng trên diện tích 33,2 km2 của 7 quận khu vực nội thành, với khoảng 1,2 triệu dân.

Dự án có tổng mức đầu tư 199,96 triệu USD (theo quyết định phê duyệt dự án khả thi), nhưng đến nay đã được điều chỉnh tổng mức đầu tư là 316,79 triệu USD, tương đương 5.660 tỉ đồng (tính theo tỷ giá tại thời điểm 1 USD=17.867 đồng), trong đó vốn vay ODA là 293,94 triệu USD, vốn đối ứng là 22,85 triệu USD. Hiệp định tín dụng vay vốn thực hiện dự án này có hiệu lực vào ngày 3.2.2002 và ngày hết hạn là 31.12.2007 và đã được gia hạn đến ngày 31.12.2011.

Tưởng rẻ hóa đắt

Việc dự án Vệ sinh môi trường (lưu vực NL-TNâ) thi công ì ạch, bê bối suốt nhiều năm qua là hậu quả của việc chọn thầu giá rẻ mà Thanh Niên đã phản ánh.

Cả 2 gói thầu xương sống của dự án là gói 7 và gói 10 đều rơi vào cảnh chậm trễ kéo dài, bắt nguồn từ việc 2 nhà thầu Trung Quốc đều trúng thầu với mức giá thấp một cách bất hợp lý.

Trong đó, liên danh nhà thầu TMEC-CHEC 3 trúng thầu gói số 7 với giá thấp hơn dự toán gói thầu đến 20 - 30%. Tại gói thầu số 10, nhà thầu CSCEC đã bỏ thầu hạng mục chính di dời ống cấp nước phi 2.000 (ở khu vực cầu Điện Biên Phủ) với giá chỉ bằng 25 - 35% so với các nhà thầu khác. Hậu quả là gói thầu số 7 thi công ì ạch và bê bối suốt nhiều năm qua, đáng lẽ phải hoàn thành từ tháng 11.2006, song đến nay vẫn chưa xong. Còn nhà thầu CSCEC sau khi hoàn thành xong các phần việc nhẹ nhàng khác, đã cố tình trì hoãn thi công hạng mục "khó nuốt" nhất là di dời ống cấp nước phi 2.000, bởi nhà thầu đã bỏ giá quá thấp nên càng thi công càng thua lỗ.

TS Tô Văn Trường - nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam - phân tích, đơn giá dự toán gói thầu áp dụng tại VN vốn đã ở mức thấp và lạc hậu so với tình hình thực tế. Đó là chưa kể việc thi công tại một đô thị lớn như TP.HCM luôn tốn kém hơn nhiều so với các đô thị nhỏ (lương công nhân cao hơn, vật liệu đắt hơn, các công trình tiện ích dày đặc kéo theo chi phí di dời tốn kém hơn...), song đơn giá Nhà nước không phản ánh được các điều kiện đặc thù này. Dự án Vệ sinh môi trường là dự án quốc tế nhưng lại áp dụng đơn giá VN nên thực tế ngay dự toán gói thầu đưa ra đã khó đảm bảo kinh phí cơ bản để thực hiện gói thầu. Bởi vậy, nhà thầu đưa ra mức giá quá thấp so với dự toán thì không cách gì đảm bảo được chất lượng và tiến độ công trình. Theo TS Trường, khi đơn giá gói thầu không theo kịp giá thị trường, các nhà thầu muốn làm tốt buộc phải bỏ giá cao hơn dự toán còn nếu không thì bỏ giá thấp để phá giá. Bỏ giá quá thấp trên cơ sở dự toán đã ở mức thấp nghĩa là nhà thầu cầm chắc thua lỗ, càng làm càng lỗ và đây là nguyên nhân chính khiến nhà thầu cứ chây ì hết năm này sang năm khác.

Có thể thấy, ban đầu nhà thầu trúng thầu với giá thấp hơn dự toán, song lại thi công chây ì và liên tục "đẻ" gói thầu mới khiến giá trị gói thầu tăng gấp nhiều lần. Như vậy, tưởng là ta mua được công trình rẻ nhưng hóa ra lại đắt gấp nhiều lần, chưa kể những lãng phí và thiệt hại vô hình khi người dân bị trì hoãn hưởng thụ những giá trị do các công trình hạ tầng này mang lại.

Vô lý lớn nhất là nhà thầu vẫn ung dung vì bỏ thầu giá thấp và sau đó tách phần công việc bất lợi để đùn đẩy cho nhà thầu khác mà không bị một biện pháp chế tài nào.

Ông Phan Phùng Sanh - Phó chủ tịch thường trực Hiệp hội Khoa học kỹ thuật xây dựng TP.HCM - cho rằng, việc bỏ thầu giá thấp là một kẽ hở trong Luật Đấu thầu rất cần phải xem lại. Bởi trên thực tế, giá bỏ thầu chấp nhận được chỉ được phép chênh lệch khoảng 5% so với dự toán gói thầu. Trong khoảng 5% này, nhà thầu có thể vun vén bằng cách tổ chức thi công một cách hợp lý, khoa học, tinh giản bộ máy điều hành... Còn nếu giá bỏ thầu quá thấp, nhà thầu chỉ còn cách hạ chất lượng công trình hoặc trong quá trình thi công tìm cách "vẽ" ra nhiều khoản phát sinh. Ông Sanh cho rằng cần xây dựng quy định khống chế giá sàn (giá tối thiểu) trong đấu thầu, để tránh tình trạng nhà thầu cố ý bỏ giá thật thấp để trúng thầu, bất chấp chất lượng và tiến độ công trình. Mặt khác, cần nâng cao vai trò của chủ đầu tư và tư vấn trong quá trình thẩm định lựa chọn nhà thầu, bởi các yếu tố về năng lực, kỹ thuật, tài chính... của nhà thầu cũng cực kỳ quan trọng, thay vì lấy giá gói thầu làm yếu tố "chốt" để chọn nhà thầu như hiện nay.

N.Tuấn Đạt